Kỹ thuật nuôi cá Dĩa

Cá Dĩa (danh pháp khoa học: Symphysodon, tên tiếng Anh thông dụng là discus, thuộc họ cá rô phi Cichlidae (rô phi vốn là họ cá có rất nhiều loài đẹp). Người Hoa gọi cá Dĩa là “Ngũ Sắc Thần Tiên” và tôn nó là “Nhất Đại Mỹ Ngư” tức là cá đẹp nhất trong các loài cá nuôi để làm cảnh.

Cá Dĩa có thân hình trơn láng. Cá Dĩa được chia ra 2 chủng loại chính đó là cá Dĩa hoang và cá Dĩa thuần chủng. Cá Dĩa hoang thì có 4 dòng chính đó là: Heckle, cá Dĩa nâu (brown discus), cá Dĩa xanh dương (blue discus) và cá Dĩa xanh lá (green discus). Phần còn lại thuộc họ nhà cá Dĩa điều do những nghệ nhân chơi cá lai tạo thành, giống thông thường của dòng cá lai tại dược gọi là cá Dĩa bông xanh (turquoise)và hiện nay giống mới nhất là cá bạch tạng (snow white hoặc albino white).

Với các loại cá có chất lượng tốt hiện nay có sẵn, nước lọc tốt và nhiều kiến thức thu được trên các diễn đàn và internet, mọi người đều có khả năng nuôi cá Dĩa.

• Kích thước bể: Bể càng lớn càng tốt, vì nhiều nước làm cho việc duy trì chất lượng nước dễ hơn. Nếu bạn mua cá Dĩa nhỏ hơn, lượng nước nhiều hơn và chúng sẽ phát triển tốt hơn.
• Loại bể 120 lít là tối thiểu, và cách nuôi hợp lý, một con cá sống trong 20 lít nước là tốt.
• Các chỉ số của nước: Sẽ tùy thuộc vào nguồn gốc cá Dĩa mà bạn có, vì thế hãy thảo luận những điều này với người cung cấp cá. Tuy nhiên, mẫu số chung cho bất kỳ con cá Dĩa nào là cung cấp cho chúng nước sạch về mặt hóa học – và nhiều nước.
• Cá Dĩa thích nhiệt độ hơi ấm và từ 28 đến 30 độ là ổn. Cá Dĩa không chịu được amoniac và nitrite trong thời gian dài. Chúng có thể chịu đựng được với nitrate nhưng giữ điều này càng thấp càng tốt với việc thay nước là cực kỳ có lợi.
• Kích cỡ cá nên mua: Điều này lại phụ thuộc vào một số yếu tố, chưa kể đến túi tiền của bạn. Với đa số cá Dĩa là đột biến/ lai giống, cá càng lớn thì bạn càng bảo đảm cuối cùng cá có những đặc điểm như bạn nghĩ.
• Những gì bạn thấy là những gì bạn có được đối với cá dài từ 10 cm trở lên. Khi mua những con nhỏ hãy nhìn kỹ vào hình dáng và hoạt động. Hãy mua những con luôn tìm kiếm thức ăn và cho phép chúng phát triển hết mức.
• Tránh mua những con cá nhút nhát và luôn yêu cầu xem cho cá ăn trước khi mua. Mua một nhóm cá, trừ khi bạn bổ sung thêm vào bể cá có sẵn hoặc mua một cặp làm giống.
• Lọc nước: Một màng lọc bằng bọt biển cũng tốt, nhưng loại màng lọc trong hộp hoặc đáy thùng sẽ hiệu quả hơn để loại bỏ chất rắn.
• Chuẩn bị nước: Nước cần sạch về mặt hóa học và không có chlorine, chloramine hoặc kim loại nặng. Màng lọc thẩm thấu ngược hay HMA là rất có kinh tế xét về dài hạn.

4. Để mua được cá Dĩa khỏe mạnh từ tiệm bán cá cảnh cần chú ý một số yếu tố sau

• Cá được chứa ở các hồ riêng biệt.
• Cá có màu sắc tươi sáng, cơ thể cân đối, không có các biểu hiện bệnh lý.

Kiểm tra xem hồ nuôi có được bỏ thuốc hay không (xanh, vàng, có mùi thuốc). Nếu có, đấy là dấu hiệu hồ cá đang được điều trị và không nên mua cá.: dấu hiệu của bệnh ký sinh, mãn tính (chẳng hạn như lao cá) dẫn đến bỏ ăn và suy dinh dưỡng.

Dấu hiệu cá Dĩa không khỏe là gì?

Các biểu hiện trên cá:

• Cá Dĩa bị đen mình: dấu hiệu cá bị căng thẳng, tương tự như hiện tượng xuất mồ hôi ở người. Cá bị nhiễm ký sinh thường đen mình vì tiết nhiều nhớt. Cá đang sinh sản hay nuôi con cũng đen mình nhưng mạnh khỏe, lanh lợi chứ không lờ đờ. Đôi khi đen mình không phải bệnh mà là phản ứng của cá đối với sự thay đổi đột ngột của môi trường, thường là nhiệt độ (trên 5 độ). Cá thường có biểu hiện đen mình sau khi thay nước.
• Cá Dĩa bị sưng mắt: dấu hiệu của bệnh lao cá.
• Cá Dĩa chúi đầu: chưa rõ nguyên nhân, có thể do nhiễm khuẩn hay các chất hóa học tác động lên cơ quan kiểm soát thăng bằng như tai trong.
• Cá Dĩa treo đầu trên mặt nước: thường đi đôi với các triệu chứng khác như thở chậm và lờ đờ. Đây là dấu hiệu của bệnh siêu vi (virus) tác động lên mang và những bộ phận khác. Nếu kèm dấu hiệu đen mình thì đó có thể là bệnh ký sinh.
• Cá Dĩa bị rụng vảy: từng mảng vảy lớn bị rụng phô bày lớp da hư hại bên dưới. Đây là bệnh nhiễm khuẩn, rất nguy hiểm với cá non và trứng. Cá ủ bệnh có vảy không đều và tiết nhiều nhớt.
• Cá Dĩa chóp vây lưng dài: là điều bình thường ở cá Dĩa, tuy nhiên chóp vây lưng quá dài một cách bất thường, dù ở cá đực hay cá cái, có thể là hậu quả của việc ngâm testosterone trong một thời gian dài. Cá có thể bị sình bụng và vô sinh.
• Cá Dĩa bị tóp đầu, màu nhợt nhạt, lủng đầu, tuột nhớt, bị thối, cháy vây, chuyển động giật cục, cọ mình vào các vật thể, thành hồ, sình bụng, đi phân trắng, bị đốm trắng (với các đốm trắng li ti nổi toàn thân), nấm lụa (với lớp bụi vàng như lụa phủ toàn thân và nắp mang.), lở loét,  nấm thủy mi (fungus): xuất hiện dưới dạng bông, sợi và vệt trắng do khuẩn thuộc lớp Oomycetes (họ Saprolegniales). Các biểu hiện trên là dấu hiệu của bệnh nhiễm khuẩn, nấm hay ký sinh

Từ chối mua bất kỳ con cá nào từ hồ cá có các biểu hiện này

7. Thay nước 

Cách nuôi cá Dĩa chuyên nghiệp thường nuôi mật độ cao và thay nước với tần suất 2-3 lần/ngày, mỗi lần từ 50-100% nước hồ. Nhà lai tạo cá Dĩa tiên phong Jack Wattley cho rằng cá Dĩa tiết ra một loại hormon hạn chế tốc độ tăng trưởng của đồng loại. Nồng độ nitrate cao cũng làm cá Dĩa tăng trưởng chậm. Chế độ thay nước này loại bỏ những chất trên một cách nhanh chóng để cá lớn nhanh hơn. Lưu ý rằng nước sạch trước khi thay cần được xử lý thích hợp (clor, pH, gH).

8. Tách cá nhỏ nuôi riêng 

Những con cá nhỏ thường không tranh ăn nổi với cá lớn. Chúng ta nên tách những con cá nhỏ trong bầy ra nuôi riêng để chúng phát triển tốt hơn.

9. Sục khí 

Trong một thí nghiệm về tác dụng của sục khí với cá Dĩa. Bầy cá được tách nuôi trong hai hồ, một hồ dùng cục sủi và hồ kia dùng bộ lọc khí. Chế độ thức ăn là như nhau. Sau 6 tháng, cá bên hồ dùng cục sủi lớn gấp đôi hồ bên kia. Như vậy, sự trao đổi khí càng mạnh thì cá càng lớn mau.

Lưu ý rằng việc trao đổi khí diễn ra chủ yếu ở bề mặt bể nên chúng ta cần bố trí cục sủi ở một độ sâu vừa phải sao cho xáo động trên mặt nước là mạnh nhất.

10. Tần suất cho ăn 

Nhiều người nghĩ rằng nhồi cho cá ăn càng nhiều thì chúng càng lớn mau, điều này không đúng. Cá chỉ có thể hấp thu một lượng dinh dưỡng nhất định, phần còn lại chúng sẽ thải ra ngoài cơ thể. Do đó, cho cá ăn thật nhiều một lần không có tác dụng. Hãy cho cá ăn một lượng vừa phải nhưng trải ra làm nhiều lần trong ngày. Thông thường, người ta cho cá ăn 3-4 lần mỗi ngày: sáng, trưa, chiều và tối. Có người siêng hơn còn bật đèn cho cá ăn thêm bữa đêm!

11. Thành phần thức ăn 

Chúng ta thường nghĩ rằng cá Dĩa là loài ăn thịt thuần túy. Điều này không hoàn toàn đúng vì những nghiên cứu gần đây về thành phần thức ăn của cá Dĩa hoang dã cho thấy chúng ăn rất nhiều thực vật (40% – 60%). Bởi vậy, người ta đã thử bổ sung rau vào thức ăn của cá Dĩa và thấy tác dụng tốt. Phát hiện này ít ra cũng giúp giảm chi phí thức ăn.

Công thức: tim bò xay (loại bỏ sạch gân, mỡ), rau luộc xay (cải bó xôi, củ cải, cải bông, cà rốt), phụ gia (can-xi, vitamin, tỏi, tảo spirulina) và chất kết dính. Trong khi trùn chỉ giúp cá lớn mau thì tim bò giúp cá dày mình. Có thể kết hợp thức ăn với tần suất cho ăn và thay nước, chẳng hạn sáng cho ăn trùn chỉ, ăn xong thay nước 50%, trưa cho ăn tim bò, ăn xong thay nước 100%, tối cho ăn trùn chỉ hoặc thức ăn viên, ăn xong thay nước 50%.

Giống cá này cho sinh sản trong điều kiện nhân tạo rất khó thành công. Cá sinh sản đã khó do giữ trứng rất kỹ, lại hay ăn trứng nếu như cảm thấy xung quanh nó nguy hiểm hay nhiều người qua lại, cá bột yếu ớt và hao hụt rất nhiều. Mỗi chu kỳ sinh sản mặc dù cá Dĩa có thể đẻ khoảng 200 đến 400 trứng, nhưng khi đàn cá bột lớn cỡ 2 cm thì chỉ còn lại 30 đến 40 con là điều bình thường nếu không muốn nói là đã đạt tiêu chuẩn cho một lứa đẻ của cá Dĩa.

Phân biệt giới tính

Giai đoạn bắt cặp xảy ra trong vòng 7-10 ngày. Cặp cá sẽ tự tách ra một góc bể, dùng miệng làm sạch nơi sẽ sinh đẻ. Đôi cá này thường kề sát miệng, quẫy mạnh đuôi, đuổi bắt nhau, xua đuổi những con khác lại gần chúng. Tiếp đó chúng bơi sóng đôi, quấn quýt bên nhau. Trước khi đẻ một vài ngày, cá có hiện tượng rùng mình, rung toàn thân, xếp vây lại, đôi lúc đứng yên tại chỗ, ít bắt mồi. Khi sinh, cá chúc đầu xuống 45 độ. Lúc này gai sinh dục lộ rõ, màu sắc rực rỡ hẳn lên. Cá cái đẻ trứng theo chiều dọc giá thể, từ dưới lên. Cá đực cũng theo lộ trình đó tiết tinh để thụ tinh cho trứng. Số trứng thường 70-80 đến 150, có khi hơn.

Trứng được tưới tinh có màu trong suốt, trứng không thụ tinh có màu trắng đục, tấy gòn. Sau 36-48 giờ, trứng thụ tinh chuyển sang màu đen. Số không được thụ tinh sẽ chuyển sang màu trắng trong 24h. Ở 30 độ C trứng nở trong vòng 60-72 giờ. Trong lúc này cá bố và cá mẹ thay phiên nhau quạt nước cho trứng để có đủ độ thoáng khí. Tỉ lệ trứng nở từ 60% đến 80% với nhiệt độ 28độ C, và 20-50% với nhiệt độ trên 30 độ C. Nếu cá đẻ lứa đầu tiên thì 90% số trứng đó sẽ không nở và bị cá cha mẹ ăn hết vì cá đực hoặc cái chưa thuần thục kỹ năng sinh sản, nên chờ lứa tiếp theo.

Khi cá mới nở sẽ sống nhờ túi noãn và bám trên giá đẻ, tự tiêu dùng năng lượng của túi noãn để sống sót, nếu cá bột rơi xuống, cá cha hoặc mẹ sẽ dùng miệng ngậm lấy và đặt lại chỗ cũ.

Sau 60 giờ, cá bột có thể bơi lội thành đàn quanh cá bố mẹ, sống nhờ ăn chất nhờn tiết ra từ mình cá bố mẹ trong vòng 12-15 ngày. Sau đó, cá bột bắt đầu ăn được các sinh vật nhỏ trong nước.

Khoảng 18 ngày, cá bột có thể tạm gọi là cá con và ăn được thức ăn nhân tạo. Sau 21 ngày chúng có thể tự đi tìm thức ăn.