Hồ Koi và thú nuôi cá Koi đang ngày càng được nhân rộng ở Việt Nam và nhiều nơi trên thế giới. Hồ cá Koi được thiết kế đa dạng tùy theo sở thích cá nhân, bạn có thể làm ao cá ngoài trời hoặc trong nhà để nuôi Koi, có thể làm hồ lớn hoặc hồ mini sân vườn, bể nước có thể sâu hay cạn, đáy có thể để tự nhiên hoặc lót bê tông, nhưng chúng chỉ là vấn đề về hình thức. Quan trọng hàng đầu chính là hệ thống lọc hồ cá koi, yếu tố chủ chốt giúp đảm bảo sức khỏe của đàn cá trong ao hồ. Nếu bạn chưa chắc chắn mình cần những gì cho một bộ lọc hồ cá koi, bài viết này sẽ cung cấp cho bạn một cái nhìn tổng quan để bắt đầu thiết kế hệ thống lọc hồ cá koi đúng chuẩn.
1. Hệ thống lọc thô
Đây là một trong hai hệ thống lọc chính bạn sẽ sử dụng cho hồ cá Koi nhà mình. Về căn bản, cá thải ra vừa chất thải lỏng và chất thải rắn, đây là hai thứ vừa là sản phẩm chất thải vật lý vừa là sản phẩm thải hóa học bị thêm vào hồ. Vì thế chủ nhân hồ cá cần phải trang bị đầy đủ hai hệ thống lọc thô và hóa học để loại bỏ hai loại chất thải này ra khỏi hồ. Tất nhiên là trong hồ còn có các nguồn chất thải khác như từ nước mưa vào, các lại phân bón cho cây, côn trùng chết, ..cũng như là các loại chất thải rắn khác như lá cây, cành cây, phấn hoa, v.v.. Những loại chất thải rắn này đi vào hồ với nhiều kích thước khác nhau và cần xử lý ra khỏi nước, vì vậy một bộ lọc thô tốt sẽ cần có nhiều giai đoạn lọc.
Thông thường những giai đoạn này được thiết lập theo lớp, ví dụ như nước mang theo bụi và các vật thể lạ sẽ băng qua một lớp vật liệu lọc lớn nhất để giữ lại các khối lớn, các giai đoạn về sau nước sẽ dần dần đi qua các vật liệu lọc mịn hơn để giữ lại các vật thể nhỏ hơn. Hãy nhìn vào một bộ lọc thô nhiều lớp như ở hình bên dưới, bạn có thể thấy rằng nước đi vào nó gặp gỡ tấm lọc thô với các lỗ lớn trước (màu xanh lá), sau đó đi vào các tấm lọc mịn hơn, lỗ nhỏ hơn (màu xanh trời, màu xám) ở các lớp tiếp theo cho đến khi tới được lớp lọc vi sinh.
Một thùng lọc thô điển hình
2. Hệ thống lọc vi sinh
Quá trình xử lý sinh học của các vi khuẩn có lợi sẽ đồng hóa chất thải chứa nitơ, quá trình này xảy ra một cách bình thường trong tự nhiên và cũng có thể xảy ra trong hồ cá của gia đình bạn. Khi đàn cá sản xuất ra chất thải, cuối cùng chúng cũng được chuyển hóa thành amoniac, nitrit và nitrat. Nếu bộ lọc vi sinh không hoạt động hiệu quả sẽ để lại trong hồ một lượng khí thải lớn, khi chúng đạt đến một mức độ độc hại có thể làm cá chết. Lọc vi sinh là một quá trình hiếu khí, có nghĩa là sự tham gia của oxy, amoniac được vi khuẩn chuyển hóa thành nitrit, một loại vi khuẩn hiếu khí thứ hai sẽ lấy nitrit và phá vỡ nó thành nitrat. Nitrat ở mức độ thấp thì vô hại cho cá, mặc dù vậy thay nước thường xuyên cũng là một điều nên làm. Chỉ cần thay đổi một ít nước, khi lượng nước thay đổi là nhỏ sẽ không gây ra biến động pH lớn và không ảnh hưởng đến đàn cá.
Phần cốt lõi khi nhắc đến lọc vi sinh là diện tích bề mặt tiếp xúc. Có nhiều cách khác nhau để có được một bộ lọc diện tích bề mặt tiếp xúc lớn, bao gồm việc sử dụng các loại đá xốp, sứ lọc, bi vi sinh và các vật liệu nhựa có diện tích bề mặt lớn khác. Tại sao chúng ta lại quan tâm đến diện tích mặt tiếp xúc? Nếu diện tích bề mặt càng lớn thì khả năng tiếp xúc của vi khuẩn giúp chuyển hóa nitơ với khí oxy càng cao, như vậy bộ lọc vi sinh sẽ hoạt động hiệu quả hơn.
Đối với một bộ lọc vi sinh, bạn muốn có một môi trường giàu oxy để các vi khuẩn có thể chuyển hóa khí thải một cách tối đa có thể. Để đảm bảo điều này xảy ra bạn cần hồ cá với diện tích mặt nước lớn và nhiều yếu tố hỗ trợ cung cấp oxy như thác nước, vòi phun nước, cây thủy sinh hoặc các bộ khuếch tán.
3. Các thiết bị, thành phần hỗ trợ lọc hồ cá Koi
3.1. Ống hút đáy (bộ lọc đáy)
Hầu hết các hồ cá Koi phổ biến đều có một ống hút đáy. Vì tác dụng của trọng lực, các mảnh vỡ và rác thải rơi xuống hồ sẽ đi xuống đáy hồ, các ống hút đáy thường được đặt tại các điểm sâu nhất trong hồ. Những hồ cá mà không có ống hút đáy thường phải đối mặt với những đống chất thải cao và phải được dọn đi vào một thời điểm nào đó hoặc phải thường xuyên hút chúng ra bằng tay. Ống hút đáy được nối vào một bể chứa (thường là bể chứa nước của bộ hút mặt, có thể tham khảo thêm bên dưới), nước chảy vào ống hút đáy sẽ được chuyển tới đây. Nước trong bể chứa sẽ được để lắng nhằm loại bỏ các khối chất thải lớn, trong khi đó nước trên bề mặt được gửi trở lại máy bơm. Trước khi đi vào máy bơm nước sẽ đi qua một bộ lọc để giúp loại bỏ nhiều hơn các chất thải còn lại từ nước cũ, chắc chắn rằng nước sạch sẽ được bơm trở lại hồ. Ống hút đáy là một bộ lọc thô quan trọng nhất của hồ cá Koi.
Bạn cần đảm bảo rằng lưu lượng dòng chảy của nước phù hợp với kích thước của ống hút đáy khi chọn máy bơm đáy. Nếu lưu lượng nhỏ hay tốc độ quá chậm sẽ làm những vật chất nặng lắng xuống đáy của ống thay vì được hút vào bể chứa, còn nếu tốt độ quá nhanh thì hút được chất thải nhưng lại làm chúng không lắng được xuống tại chứa mà lại vung lên và không đạt hiệu quả. Để giúp bạn lựa chọn ống hút đáy thích hợp, hãy hình dung nếu sử dụng ống hút đáy rộng 8 cm thì có thể quét sạch đáy trong phạm vi bán kính 1.2 mét. Để làm việc được, ống hút này sẽ cần lưu lượng dòng chảy ít nhất là 5.500 lít mỗi giờ, như vậy các chất thải và trầm tích sẽ không bị động lại trong ống. Tốt hơn hết bạn nên cấp lưu lượng dòng chảy 9.500 lít/h với một bể chứa 550 lít khi sử dụng ống hút đáy 8 cm.
Một ống hút đáy 10 cm thì phù hợp để làm sạch đáy trong bán kính 1.8 mét và yêu cầu lưu lượng dòng chảy tối thiểu là 9.500 lít/h kèm bể chứa 950 lít. Để đảm bảo rằng bể chứa của bạn có thể làm việc hiệu quả, dung tích bể chứa tốt nhất là từ 6% tới 10% lưu lượng dòng chảy.
Một ống hút đáy thường thấy
Trọng lực thực sự đã làm rất nhiều sau khi trầm tích và chất thải đi vào bể chứa. Khi nước đã vào trong bể, chất thải rắn sẽ ở lại và không thể di chuyển ra khỏi bể cho đến khi máy bơm hút chúng ra khỏi đó.
3.2. Bộ hút mặt (bộ lọc váng)
Ống hút đáy như tên gọi của nó thì được đặt tại đáy của hồ cá, ngoài ra còn một dạng lọc khác có thể thấy ở nhiều hồ nuôi Koi là bộ hút mặt (hay bộ lọc váng) nằm trên mặt hồ. Hút mặt thuộc hệ thống lọc thô, làm việc trên mặt nước của hồ cá. Nó có tác dụng thu thập các vật thể trôi nổi như lá, cỏ khô, phấn hoa hay các sản phẩm trôi nổi tương tự khác. Máy hút mặt sẽ hút qua mặt hồ và thu thập các chất thải, sau đó lọc chúng và bơm nước trở lại hồ. Đánh giá về độ quan trọng của hai hệ thống lọc này, ống hút đáy chắc chắn là hệ thống quan trọng hơn. Các mảnh vụn trôi nổi sẽ được lọc sạch sẽ bởi bộ hút mặt, nhưng nếu không có nó mọi thứ sẽ được lọc bởi bộ hút đáy vì cuối cùng chúng sẽ được tập hợp tại đáy hồ cá.
Ngoài ra, bộ hút mặt còn có khả năng làm sạch các hợp chất hữu cơ hòa tan. Nếu bạn không có hút mặt, bề mặt hồ cá có thể bị bao phủ bởi một lớp như dầu, điều này sẽ làm giảm khả năng trao đổi oxy từ bề mặt hồ để phân tán vào lớp nước bên dưới thông qua mặt nước.
Một máy hút mặt cho hồ cá Koi
Bộ hút mặt có 2 thiết kế chính, một loại được đặt chìm hoàn toàn trong hồ và có miệng giếng hút nước và vật thể trôi nổi xuống bộ phận xử lý bên dưới; còn một loại khác thì có dạng thùng, trang bị một lỗ bên hông để hút nước vào. Bộ hút mặt chìm có một phần tương tự đập ngăn nước hoặc một bộ phận nổi nằm xấp xỉ với mặt nước để hớt bọt chỉ phía bên trên mặt nước. Nếu bạn đang thiết kế hồ cá Koi mới, bạn nên mua loại có đập ngăn rộng nhất có thể (cỡ 40 cm) để giúp việc làm sạch bề mặt hồ nhanh hơn. Hút mặt dạng thùng thì có một bộ phận khác được gọi là “giỏ lá” vì nó thu thập những vật thể trôi nổi có kích thước lớn như lá cây rụng.
Môt bộ hút mặt dạng thùng, có giỏ lá ở bên trong
3.3. Đèn cực tím diệt khuẩn và rêu hại (Đèn UV)
Một bộ lọc bổ sung cho hồ cá Koi là bộ tiệt trùng tia cực tím hay đèn UV diệt khuẩn. Đèn UV được đề cập nhiều lần trong bài viết này là sản phẩm đang được sử dụng nhiều dần trong những năm trở lại đây. Bạn sẽ thấy rằng có nhiều hệ thống lọc khác nhau sử dụng đèn UV như một phần của hệ thống, một số sử dụng đèn UV nằm riêng lẻ. Đèn UV về bản chất là hệ thống chiếu tia cực tím (tia UV) vào dòng nước đi qua nó, làm phá vỡ các liên kết hóa học ràng buộc DNA của các vi sinh vật ở trong nước. Kết quả là các loại virus, vi khuẩn, sinh vật đơn bào, rêu tảo hoặc nấm mốc sẽ bị chết tận gốc khi đi qua bộ lọc đèn UV. Nhược điểm của loại đèn này là vi khuẩn dù có lợi hay có hại đều bị diệt tất tần tật nên bạn có thể cân nhắc vấn đề này lúc sử dụng.
Đèn UV diệt khuẩn (UV Sterilizer) và diệt tảo (UV Clarifier)
Sự khác biệt giữa hai loại này là gì? Chức năng diệt tảo (Clarifier) của đèn UV làm công việc giết chết các tế bào rêu tảo trôi nổi tự do làm nước có màu xanh, trong khi chức năng diệt khuẩn (Sterilizer) của đèn UV lại được sử dụng để diệt các loại virus, vi khuẩn, sinh vật đơn bào, v.v..Một tia UV đơn lẻ có thể sử dụng trong hồ nhỏ để diệt khuẩn trong khi cùng một tia UV đó ở một hồ lớn gấp 3 lần thì có thể được coi là tia UV diệt tảo. Để chọn đúng đèn UV cho hồ cá, bạn có 2 vấn đề cần quan tâm là công suất của đèn (độ mạnh của tia UV) và cường độ của đèn (chỉ ra thời lượng tiếp xúc của nước với ánh sáng UV). Một yếu tố quan trọng khác là số lượng thủy sinh vật bạn đang có trong hồ. Bạn có nhiều cá hay chỉ một số ít trong hồ? Bạn đã có một bộ lọc tự nhiên như cây thủy sinh hay chưa? Dung tích nước trong hồ nhà bạn là bao nhiêu? Hồ lớn cần tiếp xúc với tia cực tím mạnh hơn. Để xác định hồ bạn cần sử dụng loại đèn UV nào cho hợp lý, hãy tham khảo bảng dưới đây:
Công suất (W)
|
Lưu lượng (GPH)
|
Lưu lượng diệt tảo (GAL)
|
Lưu lượng diệt khuẩn (GAL)
|
8
|
642
|
1500
|
200
|
15
|
700
|
2000
|
500
|
25
|
1200
|
4000
|
1200
|
40
|
2900
|
6000
|
2000
|
57
|
3200
|
6500
|
3000
|
80
|
3678
|
9000
|
4400
|
114
|
3900
|
9500
|
4400
|
120
|
4090
|
12000
|
6000
|
160
|
5400
|
16000
|
8500
|
200
|
6600
|
20000
|
13000
|
240
|
7200
|
25000
|
17000
|
3.4. Bộ lọc ion
Một bộ lọc mới hơn bộ lọc tia UV là bộ lọc ion, chức năng tương tự đèn UV. Bộ lọc ion là một hệ thống nhỏ gọn, dễ dàng lắp đặt để diệt tảo, vi rút và vi khuẩn rất hiệu quả.
Cách bộ lọc ion hoạt động: một ngăn chứa hai điện cực có hình dạng thon dài, khối kim loại hình chữ nhật sẽ cho một dòng điện với cường độ thấp đi qua. Các cực được làm bằng đồng, bạc và kẽm. Khi dòng điện đi qua các cực chúng sẽ tỏa ra hàng tỷ các ion mang điện tích dương của bạc và đồng. Bởi vì các thành phân như tảo, bào tử nấm, virus và vi khuẩn hút các ion dương nên các ion đồng có thể làm hỏng các thành tế bào, đủ chỗ các ion bạc đi vào và tiêu diệt các bào tử ở bên trong và tiêu diệt tận gốc đối tượng. Bởi vì dòng điện khá thấp và quá trình ion hóa chỉ diễn ra bên trong ngăn lọc của bộ lọc nên hoàn toàn không ảnh hưởng gì đến cá cũng không để lại tồn dư nào trong nước. Cũng bởi vì nó sử dụng ít điện năng nên việc duy trì bộ lọc ion cũng không tốn kém. Các cực lâu dần cũng sẽ yếu đi và cần phải thay thế mỗi năm hoặc vài ba năm một lần.
Hình ảnh một bộ lọc icon
3.5. Bộ lọc ozone
Vậy bộ khử trùng ozone hoạt động như thế nào?
3.6. Bộ lọc tự nhiên với cây thủy sinh
Cây thủy sinh mang lại nhiều tác dụng tích cực cho hồ cá Koi
Có thể thấy hệ thống lọc đơn giản nhất, dễ thực hiện và lâu đời nhất cho hồ cá Koi chính là sử dụng cây thủy sinh tự nhiên. Chúng là những món quà mà thiên nhiên trao tặng, không ngừng cho đi, phát triển và nhân rộng. Bên cạnh công việc quan trọng là lọc nước, chúng cung cấp bóng mát cho hồ ca Koi một cách tự nhiên, cung cấp oxy cho hồ, làm chỗ trú ẩn cho cá nhỏ, đồng thời làm chỗ cho cá Koi mái đẻ trứng.
Tùy thuộc vào thiết kế của ao của bạn, bạn có thể trồng cây ngập nước, nửa chìm nửa nổi hoặc các loại bèo nổi hoàn toàn trên mặt nước. Một số chủ hồ Koi còn yêu thích các loại hoa súng hay hoa sen, đây là những loại cây có tác dụng trang trí rất đẹp. Bạn sẽ phải làm sao đó để cân bằng số lượng các loại cây thủy sinh trong hồ để chúng mang lại hiệu quả tốt nhất, không những làm hệ thống lọc tự nhiên mà còn trang trí mang lại không gian ngắm cảnh thư giãn cho mọi người trong gia đình. Cây thủy sinh thường được sử dụng kết hợp với các loại máy lọc khác, bởi vì chỉ mình cây thủy sinh sẽ không thể giải quyết được hết các vấn đề chất thải và vi khuẩn, rêu hại phát triển trong hồ nuôi Koi.
4. Các mô hình thiết kế hệ thống lọc cho hồ cá Koi
Mô hình 1: Máy lọc thùng và bơm đáy
Mô hình hệ thống lọc sử dụng lọc thùng bên ngoài hồ cá Koi
Đây là mô hình phổ biến được áp dụng khá rộng rãi. Mô hình này sử dụng một lọc thùng áp suất bên ngoài hồ và một máy bơm chìm bên dưới đáy hồ. Máy bơm sẽ hút nước và các chất bẩn thông qua một đường ống đi ra khỏi hồ và đưa nước vào bên trong thùng lọc. Có rất nhiều thiết kế thùng lọc trên thế giới nhưng về cơ bản thì bạn sẽ tìm thấy những bộ lọc chính bên trong như lọc thô (thường trong hình dạng vật liệu giống mút lọc) sẽ đưa nước và bộ lọc vi sinh (thường trong hình dạng của bi vi sinh) sau đó đi ra khỏi thùng lọc. Một số nhà sản xuất còn gắn thêm đèn UV diệt khuẩn bên trong để nước đi qua đây trước khi ra khỏi hệ thống lọc. Nước đi ra khỏi thùng lọc thường được đưa trở lại hồ thông qua một thác nước. Hệ thống lọc hồ cá Koi hay ho này có thể được che đi khỏi tầm mắt mọi người trong hình dạng một hòn non bộ giả, thác nước hoặc một khoang thiết kế ngầm bên dưới hồ. Với bất kỳ hệ thống lọc nào trang bị bộ lọc thô, bạn sẽ phải rửa sạch mút lọc ngăn các chất bẩn theo một lịch trình đều đặn.
– Ưu điểm: Hệ thống tuần hoàn nước gọn gàng, dễ lắp đặt và sử dụng. Đáp ứng mọi nhu cầu của hồ cá Koi tầm trung.
– Thích hợp cho bể: 1000 – 1800L
– Là thiết bị máy lọc ngoài dạng thùng dành cho hồ cá Koi nhỏ, bể cá cảnh; san hô; thủy sinh lớn…
– Fluval FX6 sở hữu những tính năng tiên tiến; được thiết kế làm cho việc nuôi cá cảnh trở nên dễ dàng và thuận tiện hơn
– Thích hợp cho các loại hồ cá ngoài trời, bể nước ngọt và nước mặn
Mô hình 2: Máy hút mặt kết hợp ống hút đáy
Mô hình lọc sử dụng ống hút đáy và hút mặt cho hồ cá Koi
Mô hình này kết hợp hai thiết bị đã được đề cập ở trên là hút mặt và ống hút đáy. Nước dưới đáy được hút đáy đưa vào bể chứa, nước và rác trên mặt cũng được chuyển vào bể chứa nhờ vào máy hút mặt. Rác được thu gom lại giỏ là còn phân cá cùng chất thải rắn được để lóng tại bể, nước sạch hơn theo máy bơm đi vào hệ thống lọc bên trong bể chứa, sau đó nước sạch được đưa trở lại hồ.
Ưu điểm: Hút đáy sẽ hút được nhiều phân cá và chất thải rắn nên hệ thống này khá hiệu quả cho hồ lớn và số lượng cá nhiều. Đồng thời thu gom được rác như lá và các thành phần trôi nổi trên mặt nước, rất phù hợp với hồ có trồng nhiều cây xanh phía trên.
Mô hình 3: Máy lọc All-in-One (bộ lọc tất cả trong một)
Một máy lọc All-in-One
Mô hình 4: Máy lọc nhiều giai đoạn
Một máy lọc nhiều giai đoạn
Hệ thống lọc này nằm bên ngoài hồ và có thiết kế cực kỳ đơn giản. Bộ lọc này chỉ phù hợp sử dụng cho hồ Koi nhỏ hoặc hồ cá ngoài trời nuôi các loại cá nhỏ khác, không thích hợp cho hồ Koi lớn.
Kết luận
– Thích hợp cho bể: 1000 – 1800L
– Là thiết bị máy lọc ngoài dạng thùng có thể dùng lọc hồ cá Koi nhỏ